29 Nisan 2023

ON İKİ

ON İKİ

2024-2028 yılları arasını kapsayacak olan On İkinci Kalkınma Planı, Türkiye’nin daha iyi noktalara gelmesinin anahtarını oluşturması, kamu ve özel sektör için önümüzdeki 5 yılın yol haritasını belirlemesi bakımından tüm Kalkınma Planları gibi çok önemlidir. Kalkınma Planları kamu kurumları için emredici ve özel sektör için yol gösterici niteliği ile devletin ürettiği çok önemli belgelerdendir. İktisadi hayatımız içinde özel sektörün payının büyümesi ile Kalkınma Planlarının rehber olma niteliği daha da önem kazanmaktadır[1].

T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB), Bilgi Toplumu Dairesi’nden 20 Eylül 2022 günü gelen e-posta ile On İkinci Kalkınma Planı Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK) Raportörlüğü için davet aldım. Konunun bilişim ve iletişim boyutlarının olması nedeniyle iki raportör görevlendirileceğini, görevi kabul edersem bilişim alanı için yönetime beni önereceklerini belirten değerli meslektaşım Sn. M. Yaşar Şaf, ileti ekinde önceki çalışmalara ilişkin raporları da göndermişti. Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılının ilk dönemini kapsayacak bu çalışmada etkin olarak yer almanın önemi nedeniyle görev isteğine olumlu yanıt verdim. İletişim alanındaki diğer raportör olarak Sn. Abdullah Raşit Gülhan’ın görev almasından da ayrıca mutlu oldum. Kendisi telekomünikasyon ya da diğer deyişle elektronik haberleşme alanındaki birikimi ve önceki kalkınma planlarından gelen deneyimi ile BİT ÖİK Raporuna önemli katkılar sunmuştur.

Komisyon toplantılarının ilki 24 Aralık 2022 günü yapıldı. Komisyona SBB uzmanlarının yanı sıra kamu, özel sektör ve akademiden uzmanlar ile STK temsilcileri de katıldı. Ev sahipliğini SBB Bilgi Toplumu Dairesi Başkanı Sn. M. Raşit Özdaş’ın başkanlığında Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın yaptığı, katılımcı sayısının 50 ile sınırlandırıldığı BİT ÖİK toplantılarının yönetimini TOBB Türkiye Yazılım Meclisi Başkanı Sn. Ertan Barut gerçekleştirdi. Toplantılardaki etkin yönetimi ile verimli sonuçlar alınmasındaki katkıları için Sn. Barut’a; SBB yönetici ve çalışanlarına bir kez daha teşekkür ederiz.

On İkinci Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonları ve Çalışma Grupları El Kitabı’nda yer alan plan hazırlıklarına ilişkin 2022/10 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi’nde de belirtilen “Ülkemizin küresel bir güç merkezi olması yolunda atılacak adımların stratejik çerçevesini oluşturacak 2053 vizyonu doğrultusunda, uzun vadeli hedeflerimizi sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı ile daha da ileriye taşıyacak olan On İkinci Kalkınma Planı, 2024-2028 dönemini kapsayacaktır. Kalkınma Planı süresince oluşturulacak stratejiler ve hayata geçirilecek uygulamalarla refahın artırılması ve daha adil bir biçimde paylaşılması sağlanacak, ekonomik ve sosyal kalkınma adımlarına devam edilecek, küresel düzeyde süregelen ekonomik, sosyal, jeopolitik ve siyasi dengesizliklerin oluşturduğu tehditlerin bertaraf edilmesi için öncelikler belirlenecektir.” ifadesi çalışmalarımızda yol gösterici olmuştur.

Söz konusu El Kitabı’nda da yer aldığı üzere 12. Kalkınma Planı hazırlıkları kapsamında 54 Özel İhtisas Komisyonu ve 26 Çalışma Grubu bulunmaktadır. Bunlardan “Fikri Mülkiyet Hakları”, “Ar-Ge ve Yenilik Ekosisteminin Güçlendirilmesi”, “Eğitimde Kalitenin Artırılması” ve “Tarımda Teknoloji Kullanımı” komisyonları ile “Dijitalleşme ve Vergileme”, “e-Devlet Hizmetlerinin Geliştirilmesi”, “Dijital Gelişmelerin Sosyoekonomik Etkileri” ve “Mesleki Eğitimde Niteliğin Artırılması” çalışma gruplarının “Bilgi ve İletişim Teknolojileri” ile yakından ilgili olduğu görülmüştür.

BİT ÖİK çalışmalarının kapsamı;

Ülkemizde bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) sektöründeki mevcut durumun ortaya konulması ve küresel gelişmeler kapsamında karşılaştırılması;
Ülkemizde bu alanda geliştirilen politikalar ile kurumsal yapılanma, mevzuat çalışmaları, gerçekleştirilen teknik altyapı, sektörün gelişimi için verilen teşvikler ve sektörün gelişimi önündeki engellerin ortaya konulması ve çözüm önerileri sunulması;
BİT alanında orta ve uzun vadeli politika ve hedeflerin belirlenmesi

olarak belirlenmiştir.

BİT ÖİK Raporunun Elektronik Haberleşme ve Bilişim olarak iki ana eksende hazırlanması öngörülmüş olup Bilişim alanı da kendi içinde “Siber Güvenlik”, “Yerli Yazılım Sektörü”, “Açık Kaynak Ekosistemi” ve “Bulut Bilişim ve Veri Merkezleri” ana başlıklarında değerlendirilmiştir.

Kalkınma Planlarının ilki 1963 yılında uygulamaya alınmış olup ilk 5 planda Elektronik Haberleşme Sektörü yalnızca “Telefon Hizmetleri” kapsamında ele alınmıştır. Altıncı Plan (1990-1994) ile “Telefon hizmeti ve modern haberleşme hizmetlerinin yaygınlaştırılması, uydu hizmetleri” gündeme alınmıştır. Yedinci Planda (1996-2000)) “Temel yapısal değişim projeleri”; Sekizincide (2001-2005) “Telekomünikasyon Kurumu, Evrensel Hizmet Kanunu”; Dokuzuncuda (2007-2013) “3G-Mobil Genişbant Hizmeti, Yerli Uydu”; Onuncu Planda (2014-2018) “Yeni nesil erişim şebekelerinin yaygınlaşması” ve On Birinci Planda “Rekabetin güçlendirilmesi ve devlet destekleri, 5G” konuları yer almıştır.

Bilişim alanındaki konular ağırlıklı olarak Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı ile gündeme gelmiştir. “BİT Hizmetleri, üretim, ArGe destekleri, Yazılım Telif Hakkı ve TTGV’nin kurulması” 1990-1994 yıllarını kapsayan bu plan dönemindeki bazı başlıklardandır.

Yedinci Plan döneminde (1996-2000) “Fikri Mülkiyet Hakları, Teknoparklara ArGe destekleri”; Sekizincide (2001-2005) “Yazılımın stratejik sektör olması, TGB Kanunu”; Dokuzuncu Plan döneminde (2007-2013) “BİT alt yapısını geliştirme, küresel rekabet”; Onuncu planda (2014-2018) “Eğitimde BİT kullanımı, FATİH Projesi, Bulut Bilişim”; On Birinci Plan döneminde (2019-2023) “Genişbant, yerli katma değer, açık kaynak kod” konuları yer almıştır.

Siber güvenlik konusu ilk olarak Sekizinci Kalkınma Planında (2001-2005) “Uluslararası kural ve standartlar, kurumsal yapılanma” konuları ile yer almaya başladı. Dokuzuncu Plan ile “eDevlet; Güvenli Kamu Ağı, Siber Güvenlik Kurulu, SOM Merkezi”; Onuncu Planda (2014-2018) “Kişisel Verilerin Korunması, Ulusal Bilgi Güvenliği”; On Birinci Planda “Teknik altyapının güçlendirilmesi, kritik altyapıların güvenliği, yerlilik, Siber Güvenlik bilinci, insan kaynağı yetiştirme” gündeme geldi.

“eDevlet Uygulamalarında Nesnelerin İnterneti, Akıllı Çözümler” konularını Onuncu ve On Birinci Kalkınma Planlarında görüyoruz. “Yapay Zekâ” bağlamında “Yerli Teknoloji Üretme, Yol Haritası Hazırlama, Veri Havuzu Oluşturma” konuları On Birinci Kalkınma Planı ile mevzuattaki yerini almaya başlamıştır. On Birinci Plan ile “BİT için Eğitim ve İstihdam Programlarının Uygulanması” ile “Yazılım alanında yerli katma değerin artırılması; Açık Kaynak Kodlu yazılım ekosistemi; Nitelikli İnsan gücü; Sertifika Programları; Yazılımcı nitelik ve sayısını artırma; Dijital Dönüşüm Ekosistemi oluşturma” konuları da gündeme gelmiştir.

BİT ÖİK ilk toplantısında Kalkınma Planlarında sektörümüzün nasıl yer aldığını aktardıktan sonra, On Birinci Plan dönemindeki gerçekleşmeler konusundaki özeti de paylaştık.

Kalkınma Planlarının kamu kurumları için emredici ve özel sektör için yol gösterici niteliği ile devletin ürettiği çok önemli belgelerden olduğunu belirtmiştik. Bu nedenle planlardaki gerçekleşmeler de önem kazanmaktadır.

“On Birinci Kalkınma Planında BİT sektörüne yönelik olarak toplam 85 faaliyet bulunmaktadır. Bu faaliyetlerden 10’una başlanmamış, 25’i devam etmekte olup 50 faaliyetin de tamamlandığı ifade edilmektedir. Bu durumda niteliksel olmasa de niceliksel olarak, devam eden faaliyetlerle birlikte %88,2 gibi bir başarı oranı gözükmektedir ki bu oran oldukça tatmin edicidir. Bu niceliksel gelişmeye rağmen Ulusal Genişbant Strateji Planı ve Eylem Raporunun güncellemesinin yapılmamış olması gibi önemi yüksek kalemlerin tamamlanmamış olması; Ulusal Genişbant Stratejisi İzleme Kurulunun 2018 yılında mevzuatı yürürlüğe girmesine rağmen bir kez bile toplanmamış olması; ilgili kurumların sektöre verdikleri önemin düzeyinin düşüklüğünün göstergesi olarak değerlendirilmektedir.”[2]

“On İkinci Kalkınma Planı hedeflerinin daha fazla oranda gerçekleşmesi için On Birinci Kalkınma Planı hedeflerinin tümünün neden gerçekleşmediğinin tam olarak bilinmesinde yarar vardır. Kesin olarak biliyoruz ki; On Birinci Kalkınma Planı hedefleri tam olarak gerçekleşmemiştir ve nitelikli gerçekleşme oranı belki de bilinenin altındadır. Kalkınma Planı hedeflerinin gerçekleşmemesine yönelik birçok gerekçe bulunabilir. Ancak, Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın doğrudan ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına yazı yazması ve sorgulaması yerine, ilgili tüm STK’lar ve tüm Kamu Kurum ve Kuruluşları ile sektörel çalıştaylar düzenleyerek gerçekleşmeme nedenleri ve iyileştirmek için öneriler tartışılmalıdır.”²

Komisyon üyelerinin derlenen görüşleri ile yapılan hazırlıklar 11 Ocak 2023 günü yapılan ikinci BİT ÖİK toplantısında ele alındı. Çalışma kapsamındaki konu başlıklarına göre oluşturulan alt gruplar değerlendirmelerini, söz konusu alandaki güçlü ve zayıf yönler ile yapılması gerekenleri paylaştılar. Yazılı olarak da istenen görüşlerden de yararlanarak raporun oluşturulmasına hız verildi.

6 Şubat 2023 günü Kahramanmaraş merkezli depremlerle hepimiz büyük bir acıya boğulduk, yürekten sarsıldık. İçinde bulunduğumuz ruh hali ve yaşanan felaketten kaynaklanan yaraları sarma çabaları gündemimizi değiştirmişti. Cep telefonları başta olmak üzere haberleşmenin durması, enerjinin kesilmesi, kritik alt yapıların çökmesi, yardımların ulaşamaması, yaşam mücadeleleri karşısındaki çaresizliklerimiz, yetersizliklerimiz, plansızlıklar, liyakat, inisiyatif kullanmadaki ve yönetimdeki becerisizlikler yüksek sesle haykırılmaya başlandı. Ülke olarak enkaz altında kalmıştık. Keşkeler, keşkeleri kovaladı…

Aslında bu gibi felaket durumlarında neler yapılması gerektiği On Birinci Kalkınma Planı’ndan beri, hem de kamu için emredici biçimde planlarda yer alıyordu. AFAD, Kızılay, kolluk kuvvetleri, yerel yönetimler… Hepsinin görev ve sorumlulukları belliydi…

“Bu deprem, 1999 Marmara depreminde de haberleşme kesintileri ile gündeme gelen Kamu Güvenliği ve Acil Durum Haberleşmesinin kurulup işletilemediğini; bu konuda yeterli ve gerekli önlemlerin alınmadığını da gösterdi. Kamu Güvenliği ve Acil Durum Haberleşmesine On Birinci Kalkınma Planı BİT ÖİK Raporunda da değinilmiş ve On İkinci Kalkınma Planı BİT ÖİK Raporunda da konunun önemine uygun şekilde bir kez daha yer verilmiştir.

Elektronik haberleşme sektörü kesintisiz iletişimin, bilgiye erişimin, sayısal dönüşümün ve ulusal güvenliğin sağlanması bakımlarından kritik ve stratejik bir rol oynadığı bir gerçektir.

On Birinci Kalkınma Planı BİT ÖİK Raporunda da değinilen bu konuda ülkemizde yeterli birikim bulunmakla birlikte günümüz Acil Durum ve Kamu Güvenliği Haberleşmesinde görüntü aktarımı ve veritabanına erişim gibi çeşitli uygulamalar genişbant gerektirmektedir.”

On İkinci Kalkınma Planı BİT ÖİK Raporunda geleceğe yönelik öngörüler ve yapılması gerekenlere de yer verdik. İlk taslağını SBB’ye sunduğumuz BİT ÖİK Raporu’nda sektör STK’larımızın çalışmalarından da yararlandık.

Özet olarak Bilişim Bakanlığı kurulmalıdır; TBMM Bilişim ve Elektronik Haberleşme Komisyonu yaşama geçirilmelidir; Haberleşme alanındaki altyapı yatırımlarının hızlanması için Ortak Altyapı Şirketi kurulmalıdır; Nitelikli Beyin Göçü Önlenmelidir; İnternet Yaşamdır.

Sonuç olarak, bilişim ve iletişim alanında, özellikle de yazılım alanında ARGE yapan, ürün ve hizmet sağlayan firma, kurum ve kuruluşlara, hatta bireylere sağlanacak vergi avantajı ve teşviklerle devlet olarak tahsilatından vazgeçilecek vergi ve daha fazlası firma ve ürün satışları ile geri kazanılacaktır. Yazılım, bilişim ve iletişim alanındaki gelişmeler başta olmak üzere Teknoloji Büyümenin Kaldıracı olmaya devam edecektir.

Bilişim alanındaki yazılım ve hizmetlerin sunulması için gereken iletişim altyapısı da iyileştirilmelidir. Gerek karasal iletişim gerekse uydu ve kablosuz iletişim altyapıları yaygınlaştırılıp herkesin kullanımına uygun biçimde ve maliyette sunulmalıdır.

Özellikle 6 Şubat 2023 günü tüm ülkemizi derinden sarsan Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen ve yeniden kurulması için hızlı adımların atıldığı 11 ilimizdeki konut ve işyeri inşaatlarının yapımında iletişim altyapısı da ele alınmalıdır. Bundan böyle yapılacak tüm konut ve işyerleri için oturma ve çalışma izni (ruhsatı) verilmesi koşulları arasına, tıpkı elektrik, su, gaz gibi altyapılarda olduğu üzere internet ve diğer iletişim altyapılarının da hazır olması koşulları da istenmelidir.

Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılının ilk Kalkınma Planı olan On İkinci Kalkınma Planı ile ülke olarak hedeflerimizi tam ON İKİ’den vuracağımız; plana, stratejiye ve uygun eylemlere dayalı; aydınlık ve gönenç içinde yaşayacağımız güzel günlere ulaşmayı dilerim.

Kalkınmanın ve ikinci yüzyılın simgesi ON İKİNCİ PLAN ile hedeflerimize ulaşalım…

Bir daha benzer felaketleri yaşamamak üzere, 6 Şubat 2023 günü tüm ülkemizi derinden sarsan Kahramanmaraş merkezli depremlerde yaşamını yitirenleri saygı ve rahmet ile anıyor, milletimize baş sağlığı diliyorum.

İ. İlker Tabak

29.04.2023, Ankara

[1] Kaynak: On İkinci Kalkınma Planı, Bilgi ve İletişim Teknolojileri Özel İhtisas Komisyonu Raporu

[2] On İkinci Kalkınma Planı BİT ÖİK Raporu

Bu yazı TBD Bilişim Dergisi 193. sayısında (Nisan 2023) Sayfa 70-75 arasında yayımlanmıştır.

Yazıda yer alan 12. Kalkınma Planı BİT ÖİK Raporu Taslağına (v1.0) bu bağlantıdan erişebilirsiniz.